جهت بهبود فرایند یادگیری و یاددهی، اساتید و برنامه ریزان باید در سطوح مختلف آموزش به موضوع روش های یادگیری دانشجویان توجه کنند زیرا نادیده گرفتن روش های یادگیری می تواند پیامد هایی چون افت تحصیلی، نارضایتی و مشکلات یادگیری را در پی داشته باشد. در زمینه روش های یادگیری تحقیقات زیادی انجام و مدل های مختلفی نیز ارائه شده است. یکی از رایج ترین مدل ها در بررسی روش های یادگیری، یادگیری مدل وارك ( VARK ) است که توسط نیل فلمینگ (Neil Fleming) درسال 1998 میلادی در دانشگاه لینکلن نیوزیلند طراحی شد. یادگیری مدل وارک بیانگر این است که دریافت اطلاعات در هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. در یادگیری مدل وارک سه اصل اساسی وجود دارد:

۱. هر یک از ما می توانیم یاد بگیریم اما به روش های یادگیری خاص خودمان؛

۲.  هنگامی که به روش های یادگیری ما توجه می شود، انگیزه یادگیری در ما افزایش پیدا می کند؛

۳.  محتوای آموزشی به کمک استفاده از نیروی حواس و ادراکات مختلف به بهترین نحو یاد گرفته می شود.

یادگیری مدل وارک (VARK)از حرف اول کلمه‌های دیداری (Visual)، شنیداری (Auditory)، خواندنی و نوشتنی (Reading/ Writing ) و حرکتی (Kinesthetic) وام گرفته شده است. در ادامه به بررسی تک به تک این موارد در یادگیری مدل وارک می پردازیم.

سبک یادگیری دیداری (Visual): شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در امتحان پاسخ سوالی را به یاد نمی آورید ولی می دانید که پاسخ سوال در صفحه چندم و دقیقا کجای صفحه (به طور مثال بالای صفحه سمت چپ) قرار دارد. این اتفاق نشان دهنده آن است که شما از حافظه بصری خوبی برخوردارید و از بین روش های یادگیری، روش یادگیری شما، سبک یادگیری دیداری است. در یادگیری مدل وارک در بخش سبک یادگیری دیداری افراد با استفاده از تصاویر، نمودار ها، نقشه ها، اشکال و در کل مواردی که نیاز به مشاهده دارد، بهتر مطالب را فرا می گیرند. اگر سبک یادگیری شما دیداری است می توانید هنگام درس خواندن از انواع ماژیک ها و هایلاتر ها، انواع تصاویر، فلش کارت ها و نقشه ها جهت یادگیری بهتر استفاده کنید.

سبک یادگیری شنیداری (Auditory): در بین روش های یادگیری، از میان سبک های یادگیری مدل وارک، اگر سبک یادگیری شما سبک یادگیری بصری نبوده و ویژگی های سبک یادگیری بصری را نداشتید، شاید سبک یادگیری شما سبک یادگیری شنیداری باشد. اگر شما دوست دارید در جمع و گروه درس بخوانید به دلیل اینکه می توانید صحبت کنید و صحبت های دیگران را بشنوید، احتمالا سبک یادگیری شما، سبک شنیداری است. افراد با سبک یادگیری شنیداری از طریق گوش دادن و آموزش های شفاهی مانند سخنرانی ها و توضیحات شخص دیگر بهتر مطالب را یاد می گیرند. اگر سبک یادگیری شما شنیداری است می توانید با استفاده از کتاب های صوتی، شرکت در بحث و گفت و گوها، ضبط کردن صدای خودتان جهت گوش دادن مجدد یک مطلب و…. یادگیری خودتان را افزایش دهید.

سبک یادگیری خواندنی و نوشتنی (Reading/ Writing): اگر شما جزء افرادی هستید که دوست دارند مطالب جدید را از کتاب ها دریافت کنند احتمالا از میان روش های یادگیری و در بین یادگیری مدل وارک، سبک یادگیری شما خواندنی و نوشتنی است. ویژگی های بارز افرادی که سبک یادگیری شان خواندنی و نوشتنی است بدین گونه است که این افراد هنگامی که متنی را می شنوند و یا می خوانند، باید یادداشت برداری یا نکته برداری انجام دهند تا بهتر مطالب را یاد بگیرند. همچنین، این افراد وقتی متنی را خودشان می خوانند و یا می نویسند هم یادگیری مطالب برایشان بهتر اتفاق می افتد. اگر سبک یادگیری شما خواندنی نوشتنی است می توانید با استفاده از حاشیه نویسی در کنار کتاب، نوشتن توضیح بر زیر تصاویر و نمودار ها، تماشای فیلم ها با زیرنویس و…. توانایی یادگیری خود را افزایش دهید.

سبک یادگیری حرکتی (Kinesthetic): اگر معمولا شما داوطلب همیشگی آزمایش های گوناگون هستید و یا با انجام دادن فعالیت های مرتبط با یک مبحث، بهتر آن را متوجه می شوید، پس احتمالا از میان روش های یادگیری و بین سبک های یادگیری مدل وارک، سبک یادگیری شما حرکتی است. افرادی که سبک یادگیری آنها حرکتی است، زمانی یک مطلب را به خوبی یاد می گیرند که کاری را به صورت عملی انجام دهند و یا یک مبحث تئوری را تبدیل به یک بخش عملی کنند. اگر سبک یادگیری شما سبک یادگیری حرکتی است می توانید مبحثی را که در حال مطالعه آن هستید به حالت نمایش برای خود اجرا کنید، اگر درسی مانند زیست شناسی می خوانید، می توانید در آزمایشگاه مدرسه تان به اسکلت بدن انسان دست بزنید یا اعضای بدن خودتان را لمس کنید.

افراد با عملکرد چندگانه :اگر صرفا در یک دسته از سبک های یادگیری مدل وارک قرار نمی گیرید کاملا طبیعی است، روش های یادگیری بسیاری از افراد ترکیبی از چند سبک یادگیری مدل وارک است که این افراد می توانند در یادگیری هر موضوع، هر طور که بهتر مطالب را فرا می گیرند خودشان را با شرایط سازگار کنند و هرطور که برایشان بهتر است مطالب را مطالعه کنند.

روش های یادگیری که ذکر شد، به ما نشان می دهد که افراد در یادگیری بسیار متنوع عمل می کنند. اگر بخواهیم افراد را از همدیگر تفکیک کنیم و با توجه به سبک یادگیری هر فرد به او آموزش دهیم تا مطالب را بهتر فرا بگیرد کار بسیار جالب اما دشوار و نشدنی است. حال با توجه به اینکه می دانیم افراد در یادگیری متنوع‌اند، می توانیم در مقام استاد به دنبال فراگیری روش های آموزشی مناسب برای هر یک از سبک های ذکر شده باشیم و آنها را باهم تلفیق کنیم و در کلاس درس ارائه دهیم  تا نتیجه مطلوب تری را در دانشجویان مشاهده کنیم. در ادامه به توضیح برخی از این روش های تدریس می پردازیم.

روش سخنرانی

علی رغم منسوخ شدن روش مدرس محور در آموزش ، همچنان درمدارس یا دانشگاه ها از این روش استفاده می شود. متاسفانه در کشور ما تداوم این روش آموزشی به چشم می خورد و معلمان و اساتید، از شیوه های تدریس نوین، کمتر استفاده و یا اصلا استفاده نمی کنند وتنها به انتقال دانش از طریق روش های سنتی همچون سخنرانی می پردازند. پژوهشگران بر این باورند که تدریس به روش سخنرانی بازده خوبی دریادگیری دروس ندارد. درست است که این روش نیازمند امکانات و هزینه کمتری است اما منجر به ایجاد کسالت و خستگی، غیر فعال بودن دانشجویان، فراموشی سریع مطالب و عدم فرصت کافی برای پرسش و پاسخ می شود.

روش بحث گروهی

این روش یکی از بهترین روش ها برای افرادی است که از بین روش های یادگیری و از میان سبک یادگیری مدل وارک، دارای سبک یادگیری شنیداری هستند و همچنین مفید ترین و معتبرترین روش های آموزشی دانشجو محور نیز می باشد . دراین روش استاد سوالاتی را مطرح می کند و افراد هر گروه طی جلساتی به منظور دستیابی به پاسخ آن سوال، بایکدیگر همکاری کرده و به اظهار نظر و ارائه پاسخ می پردازند. دراین روش دانشجویان ضمن مشارکت فعالانه درفعایت های آموزشی، مسئولیت یادگیری را نیز به عهده دارند .همچنین به آنها فرصت اظهار نظر و اشتراک تجربه با دیگران داده می شود. در روش بحث در گروه هاي کوچک، افراد روابط رو در رو و صمیمی دارند وتوانایی برقراری ارتباط با یکدیگر، چگونگی اولویت بندی وظایف ومدیریت زمان را می آموزند.

روش یادگیری مشارکتی

در این روش که مجددا از بین روش های یادگیری، مناسب سبک یادگیری شنیداری است، دانشجوها به گروه‌های چند نفره تقسیم می‌شوند و برای رسیدن به یک هدف مشترک تلاش می‌کنند. این نوع از آموزش به دانش‌آموزان یاد می‌دهد که برای رسیدن به موفقیت باید باهم تلاش کنند و با تک‌روی یا توجه نکردن به کار تیمی، موفقیتی هم وجود نخواهد داشت؛ این موضوع نه‌تنها مهارت کار گروهی و همدلی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند، بلکه آن‌ها را برای زندگی بهتر در اجتماع نیز آماده می‌کند. همچنین این روش آموزشی منجر به کاهش خستگی دانشجویان، یادگیری عیمق تر و ماندگارتر مطالب نیز می شود.

روش پازل(معما)

روش پازل (معما) که زیر بنای آن ، یادگیری مشارکتی است و در نتیجه این روش از میان روش های یادگیری، مناسب سبک یادگیری شنیداری است، به روش موزاییک یا جیکسو (قطعه قطعه) معروف است. در این روش ابتدا محتوای نوشته شده درس توسط مدرس به چندقسمت تقسیم می شود. همچنین، مدرس دانشجویان رابه گروه های کوچکی تقسیم می کند. یک قسمت از محتوا در اختیار هر یک از اعضای گروه ها قرار می گیرد. افراد درهر گروه موظف هستند قسمتی از درس را که دراختیاردارند به هم گروهی های خود یاد دهند. این روش نیازمند سازماندهی مناسب گروه ها و ایفا نقش مناسب اعضای گروه می باشد. متاسفانه به دلیل عدم تسلط کافی اساتید به این روش و به کارگیری نامناسب آن در برخی موارد، افزایش یادگیری به چشم نمی خورد؛ اما اگر این روش به درستی به کار گرفته شود، می تواند منجر به کاهش خستگی، افزایش یادگیری، درک و فهم بهتر مطالب و رضایت مندی دانشجویان شود.

روش الگو محوری و روایت گویی

به عنوان آخرین روش مناسب سبک های یادگیری شنیداری می توانیم از روش قصه گویی یا روایت گویی یاد کنیم. این روش برای انتقال مفاهیم پیچیده علمی مفید بوده است و نسبت به روش سخنرانی سطوح یادگیری دانشجویان را افزایش می دهد. روایت گویی یا قصه گویی یکی از ساده ترین و ارزان ترین شیوه های آموزشی می باشد و امکان آن برای هر فردی وجود دارد. متاسفانه هنوز روش الگو محوری و روایت گویی به عنوان یک راهکار آموزشی، به خوبی شناخته نشده است.

روش ترسیم نقشه مفهومی

یکی از روش های یادگیری مناسب سبک یادگیری دیداری دریادگیری مدل وارک، روش ترسیم نقشه مفهومی است که بر پایه یادگیری معناداری می باشد که توسط آزوبل شرح داده شده است. ازدیدگاه وی یادگیری معنادار به مفهوم اطلاعات یادگیری شده ای اشاره دارد که فرد آن را فهمیده و می داند که چگونه بین حقایق قبلی که در مغز ذخیره شده و حقایق مورد نظر ارتباط برقرار کند. در این روش دانشجویان براي ساختن نقشه فکر می کنند، اطلاعات مهم و کلیدی را انتخاب می نمایند و سپس آنها را تحلیل و اولویت بندی می کنند و در نهایت شروع به چینش آن می نمایند. این روش آموزش سبب یادگیری معنادار و بادوام دانشجویان می گردد و باعث می شود موضوعات درس را بهتر فرا گیرند. در نتیجه، افزایش تقویت درک مطلب توسط دانشجویان را به همراه دارد.

روش آموزش مبتنی بر وب

باگسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، فضای دومی به موازات جهان واقعی ایجاد شده و روش جدیدی در آموزش به نام آموزش از راه دور پا به عرصه ظهور گذاشته است. با استفاده از یادگیری مبتنی بر وب روش هاي مختلف آموزشی مورد استفاده قرار می گیرد. در نتیجه این روش به علت انعطاف و تنوع هایی که دارد مناسب تمام روش های یادگیری خواهد شد. یادگیری از راه دور باعث می شود در وقت وهزینه صرفه جویی شده و همچنین امکان به اشتراک گذاری اطلاعات برای دانشجویان فراهم می شود. پژوهشگران بر این باورند طراحی واحد های آموزش الکترونیکی دردانشگاه ها جهت ارائه مطالب درس وتمرین باعث افزایش انگیزه دانشجویان شده است و همچنین این روش به دانشجویان اجازه میدهد مهارت های حرفه ای ودانش خود را باکمک این محیط پویا گسترش دهند. نبود شبکه پیوسته اینترنتی قابل دسترسی و عدم آشنایی کاربران در حد تسلط به منابع الکتریکی از مشکلات این روش می باشد.

روش یادگیری کاوشی و مبتنی بر حل مسئله

این روش از بین روش های یادگیری، مناسب سبک یادگیری خواندنی و نوشتنی در یادگیری مدل وارک است. دراین روش استاد مسئله ای را برای دانشجویان مطرح می کند و دانشجویان باید بر اساس مهارت ودانش خود به تحقیق و بررسی پرداخته وبه حل مسئه مورد نظر بپردازند. این روش حس کنجکاوی را در دانشجویان فعال کرده و دانشجویان در حین یافتن پاسخ برای سوال مورد نظر، اطلاعات را بهتر به خاطر می سپارند.

روش نقش آفرینی و شبیه سازی

از بین روش های یادگیری، این روش، روش بسیار مناسبی برای افراد با سبک یادگیری حرکتی است. نقش بازی کردن (مانند یک بازیگر در تئاتر) و شبیه سازی مطالب درسی در واقعیت تا حد امکان به افراد با سبک یادگیری حرکتی اجازه می دهد تا مطالب را به نمایش بگذارند و دانش خود را به صورت عملی به کار گیرند. برای مثال، اگر در حال تدریس زبان هستید، از دانشجویان بخواهید که دیالوگ‌ها را اجرا کنند یا سناریوهای مختلف را مانند یک صحنه تئاتر اجرا کنند. اگر دروس تاریخی تدریس می‌کنید، می توانید از دانشجویان خود بخواهید تا رویدادهای تاریخی را شبیه‌سازی کنند.

روش های آموزشی و روش های یادگیری که در متن ذکر شدند، تنها قطره کوچکی از دریای روش های آموزشی و سبک های یادگیری بودند و برای سبک های مختلف یادگیری هزاران روش آموزشی دیگر نیز وجود دارد. اساتید می توانند با ادغام روش های آموزشی مختلف، کلاس های درس را برای دانشجویان جذاب تر و یادگیری مطالب را آسان تر کنند. با توجه به این که متاسفانه اساتید دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی هنوز به برخی از روش های نوین آشنایی ندارند بهتر است در این زمینه آموزش هاي لازم را ببینند تا بتوانند به نتایج موفقیت آمیزی دست یابند و دانشگاه ها را تبدیل به مراکز پویا و جذاب علمی کنند.