الگودهی ویدئویی چه تأثیری بر کودکان اوتیسم دارد؟
الگودهی ویدئویی چه تاثیری بر کودکان اوتیسم دارد؟
در زیر، بخش هایی از مطلب “افراد ار آنچه در آینه می بینید با شما صمیمی ترند “. که در بخش دایره در شماره ی اوتیسم چاپ شده است، می خوانیم. در این متن چیستیِ “ویدئو مدلینگ”، کارکرد و چگونگی کمک کردن آن به کودکان مبتلا به اوتیسم مورد بررسی قرار می گیرد.
کودکان اوتیسم علاقه ای خاص به تصویرهای متحرک از جمله تصویرهایی که در تلویزیون، تبلت و موبایل می بینند دارند. همین مسئله من را ترغیب کرد بدانم آیا از امکانات مذکور در جهت آموزش کودکان اوتیسم می شود استفاده کرد؟
پس از چندین ماه جست و جو، پژوهش هایی مشابه با موضوع مورد نظرم پیدا کردم. مقاله هایی درزمینه «ویدئو مُدِلینگ» که جزو روش های آموزشی در کشورهای پیشرفته استفاده می شود.
«ویدئو مُدِلینگ» به روش های مختلف تقسیم می شود. اوتیسم، به مانند خیلی از اختلالات دیگر تجویزی و تک روشی نیست. با توجه به هر فرد مبتلا به اوتیسم می توان نشانه های مجزا مشاهده کرد.
سؤالی که شاید ذهن خواننده را درگیر کند چیستیِ «ویدئو مدلینگ»، کارکرد و چگونگیِ کمک کردن آن به کودکان مبتلا به اوتیسم باشد.
مدل سازی ویدئویی یکی از روش های یادگیری مشاهده ای است که در آن رفتارهای مطلوب به وسیلۀ نگاه کردن نمایش ویدئویی و سپس تقلید کردن رفتار الگو یا هدف، یاد گرفته می شود.
انواع ویدئو مدلینگ
عبارتند از: مدل سازی ویدئویی، خود مدل سازی ویدئویی، مدل سازی ویدئویی دیدگاهی، مدل سازی ویدئویی رهنمودی.
الگودهی ویدئویی رهنمودی
مدل سازی ویدئویی رهنمودی شامل جداسازی مهارت به چند مرحله است. و ضبط هر مرحله به همراه مکث های مشخص که در طول آن یادگیرنده می تواند در انجام آن مرحله، قبل از تماشای مراحل بعدی تلاش کند. الگودهی ویدئویی رهنمودی می تواند به وسیلۀ یادگیرنده و یا به وسیلۀ شخصی دیگر که نقش مدل را دارد انجام پذیرد. در مدل سازی ویدئویی رهنمودی به جای تماشای کل ویدئو، ویدئو های کوتاه فراهم می شود.
برای مثال اگر یک معلم بخواهد به دانش آموزش نحوه شُستن دست هایش را بیاموزد، در مدل سازی ویدئویی عمومی معلم از دانش آموز می خواهد ویدئوی فردی که در حال شستن دست هایش است را تماشا کند. و مهارت شستن دست را تقلید کند. اما با ویدئوی رهنمودی، معلم ویدئو های کوتاهی را از شخصی که در حال شستن دستش هست فراهم می کند. معلم می تواند سه نوار ویدئویی آماده کند. اولین ویدئو نحوۀ بازکردن شیر، خیس کردن دست ها و استفاده از صابون را نشان می دهد. ویدئوی دوم، نحوۀ ساییدن دست ها را برای 20 ثانیه نشان می دهد. و ویدئوی آخر نحوۀ آب کشیدن دست ها را برای 10 ثانیه، خشک کردن دست ها و بستن شیر را نشان می دهد.
خودمدلسازی ویدئویی
خود مدل سازی ویدئویی عموماً به عنوان «مشاهدۀ تصویرهای خود، در حال انجام یک رفتار انطباقی» تعریف می شود. در طیِ مداخلۀ خود مدل سازی ویدئویی، فرد برای تغییر رفتار هدف گذاری شده به تماشای ویدئو کلیپ 2 تا 4 دقیقه ای از خود که در حال انجام رفتار خواسته شده و به تصویر در آمده است می نشیند. و سپس ویدئوکلیپ را چند بار برای این که مهارت جدید را بیاموزد تماشا می کند. اما توافق پایینی روی میزان تکرار ویدئوهایی که باید تماشا شود وجود دارد. یکی از توصیه ها این است که ویدئو باید روزی یک بار وقتی که هدف برای آموزش مهارت جدید است دیده شود. و تماشای ویدئو باید در فواصل یک یا دو بار در هفته هنگامی که سعی در افزایش عملکرد مهارت های حاضر است صورت پذیرد.
مرکز توسعۀ حرفه ای ملی اختلالات طیف اوتیسم در ابتدا پیشینه های تحقیق مبتنی بر شواهد الگودهی ویدئویی را مورد بازنگری قرار داد. که نشان از اثر بخشی این نمونه ها بر روی کودکان با طیف اوتیسم داشت و نتایج خوبی را در بهبود رفتارها و تعاملات اجتماعی نشان دادند.
مقایسه‌ی اثربخشی روش مدل‌سازی ویدئویی رهنمودی و خودمدلسازی ویدئویی
پژوهش من با هدف مقایسه ی اثر بخشی روش مدل سازی ویدئویی رهنمودی و خود مدل سازی ویدئویی بر نشانگان کودکان اوتیستیک صورت گرفت. در این پژوهش سه فرضیه وجود دارد:
- بین تأثیر روش مدل سازی ویدئویی رهنمودی و خود مدل سازی ویدئویی بر ارتباط کلامی کودکان اوتیسم تفاوت وجود دارد.
- بین تأثیر روش مدل سازی ویدئویی رهنمودی و خود مدل سازی ویدئویی بر تعاملات اجتماعی کودکان اوتیسم تفاوت وجود دارد.
- بین تأثیر روش مدل سازی ویدئویی رهنمودی و خود مدل سازی ویدئویی بر پاسخ های هیجانی/اجتماعی کودکان اوتیسم تفاوت وجود دارد.
این پژوهش از نوع نیمه تجربی با دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل بود. و در سه سطح پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری مورد مطالعه قرار گرفت. درمجموع 18 کودک 4 تا 8 سالۀ مبتلا به اختلال اوتیسم مورد آزمایش قرار گرفتند.
نتیجه
در رابطه با نتایج پژوهش، به منظور تجزیه و تحلیل داده ها اول از همه، تمام مفروضه های آماری مورد نیاز، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس چند متغیری حاکی از آن بود که در وهله ی نخست میان سه گروه موجود (شامل دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل) از لحاظ متغیرهای ارتباط کلامی و تعاملات اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد.
>
به این ترتیب در عملکرد ارتباط کلامی و تعاملات اجتماعی کودکان اوتیستیک در بین سه گروه مورد مطالعه تفاوت وجود دارد. این تفاوت در رابطه با متغیر پاسخ های هیجانی/اجتماعی مشاهده نشد. در درجه ی بعد نتایج به دست آمده از مقایسۀ دو به دوی گروه ها نشان دهندۀ آن بود که دو روش الگودهی ویدئویی رهنمودی و خود مدل سازی ویدئویی هریک توانسته است موجب کاهش در نشانگان اوتیسم شامل ارتباط کلامی و تعاملات اجتماعی بشود. اما هیچ کدام بر پاسخ های هیجانی/اجتماعی این کودکان تأثیرگذار نبوده است. در سطح پس آزمون، بین این دو روش از لحاظ تأثیرگذاری تفاوتی مشاهده نشد.
>
در رابطه با تداوم تأثیر هریک از دو روش مداخله ای مورد مطالعه، نتایج موجود نشان دهندۀ آن است که در سطح پیگیری بین گروه های آزمایش و کنترل، به ترتیب ازلحاظ ارتباط کلامی و تعاملات اجتماعی تفاوت معنی داری وجود دارد. و بر اساس تفاوتی ازلحاظ پاسخ های هیجانی/اجتماعی مشاهده نشد.
>
از مقایس دو به دوی گروه ها در می یابیم که در رابطه با متغیر ارتباط کلامی، پس از گذشت سه ماه از انجام مداخلات، گروهی که تحت تأثیر روش خود مدل سازی ویدئویی مورد مداخله قرار گرفته بودند، نسبت به گروه کنترل همچنان میزان بالاتری از عملکرد در ارتباط کلامی را نشان می دادند. در حالی که میان اعضای گروهی که تحت مداخلۀ الگودهی ویدئویی رهنمودی قرار گرفته بودند با اعضای گروه کنترل، از این لحاظ تفاوتی مشاهده نشد.
>
در رابطه با متغیر تعاملات اجتماعی نیز نتایج مشابهی به دست آمد. به این صورت که پس از گذشت 3 ماه از انجام مداخلات، روش خود مدل سازی ویدئویی نسبت به گروه کنترل، همچنان به بهبود عملکرد در تعاملات اجتماعی کودکان اوتیستیک منجر شد. در حالی که روش مدل سازی ویدئویی رهنمودی نتوانست تأثیر خود را بر تعاملات اجتماعی این کودکان حفظ کند. در رابطه با متغیر پاسخ های هیجانی/اجتماعی، پس از گذشت 3 ماه، در سطح پیگیری، هیچ تفاوتی میان هیچ یک از دو روش مورد مطالعه و گروه کنترل مشاهده نشد.
>
می توان به طور خلاصه گفت این روش درمانی اثر گذار است ولی همچنان راه طولانی باید برویم تا در کشور از آن به عنوان یک راه جایگزین استفاده کنیم.
همچنین تجربۀ من نشان می دهد که این الگودهی ویدئویی برای کودکان اوتیسم با شدت متوسط و شدید می تواند بسیار مناسب و هدایت کننده باشد.
نویسنده: مهیا عابدی
