زلزله ی اکسی توسین
زلزله ی اکسی توسین
این روزها، مردم آذربایجان درگیر تبعات ناشی از زلزله هستند. زلزله ای که علاوه بر خسارات مالی فراوان حدود ده کشته نیز بر جای گذاشته است. گرچه شاید شدت و حدت زلزله و تبعات آن نسبت به زلزله های پیشین، کمتر بوده اما موجی از حمایت و همبستگی با هموطنان آذری بین مردم به راه افتاده است. این در حالی است که در چند هفته اخیر، جو منفی و انتقادی وسیعی نسبت به تعصب نژاد پرستانه بخشی از مردم منطقه آذربایجان شکل گرفته بود.
این احساس همدردی و شفقت در هنگام بلا، تازگی ندارد. در زلزله وحشتناک سال 96 غرب کشور و سیل ویرانگر سال 98 و حتی در سال های دورتر در ایام جنگ ایران و عراق نیز جریانی از حمایت های مادی و معنوی افراد مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مردم عادی به وجود آمد. در همین زلزله غرب کشور و سیل گلستان و خوزستان صحنه های بدیع و جالبی از کمک هم میهنان شکل گرفت که قبلا کمتر مشاهده شده بود. حتی بسیاری از افرادی که خود در مضیقه مالی و مادی بودند هم از کمک به آسیب دیدگان سیل و زلزله دریغ نکردند. به عنوان مثال آسیب دیدگان حادثه پلاسکو یا مهاجران افغانستانی هم مجدانه و فعالانه در این کمک رسانی، سهیم بودند.
حجم زیاد کمک ها و خیزش عمومی در یاری رساندن به آسیب دیدگان ناشی از زلزله و سیل، تعجب بسیاری را بر‌انگیخت به نحوی که بسیاری از شخصیت های سیاسی و فرهنگی درصدد بررسی و تبیین این همیاری برآمدند. در بررسی حجم کمک رسانی به مردم غرب کشور قطعا عوامل مختلفی من جمله شبکه های اجتماعی و فضای مجازی موثر بوده اند لکن در این یادداشت قصد داریم به بررسی این پدیده از دیدگاه روانشناسی بپردازیم.
برای توضیح آنچه اتفاق افتاده، لازم است آشنایی اولیه با هورمون “اکسی توسین” داشته باشیم.
هورمون اکسی توسین به عنوان یکی از مهم ترین محرک های فردی و اجتماعی بدن شناخته می شود. این هورمون در روابط فردی نقش بسیار مهمی را ایفا می نماید اما این همزمان در رفتار اجماعی نیز تاثیر گذار است. تحقیقات بسیار زیادی در خصوص تاثیر این هورمون در عکس العمل های اجتماعی جوامع مختلف صورت گرفته است.
اکسی توسین در شرایط استرس و فشار ذهنی در بدن ترشح می شود. این شرایط می تواند فردی (مانند زایمان) یا اجتماعی (مانند جنگ یا زلزله) باشد. ترشح اکسی توسین باعث می شود فرد بتواند در برابر شرایط فشار بیرونی، عکس العمل مناسب از خود بروز دهد. زمانی که یک بحران و مشکل اجتماعی مانند جنگ، زلزله، سیل و یا موارد این چنین، استرس و فشار ذهنی افراد اجتماع افزایش پیدا می کند به همین ترتیب، سطح عمومی اکسی توسین نیز افزایش می یابد.
از طرف دیگر، ترشح اکسی توسین باعث افزایش حس نوع دوستی، محبت و همکاری نیز می شود. طبق تحقیقات، ترشح اکسی توسین، بخشندگی را افزایش خواهد داد. به همین دلیل است که در شرایط خاصی مانند جنگ، زلزله و سیل، کمک و حمایت افراد جامعه به یکدیگر افزایش یافته و عکس العمل های اجتماعی بیشتر به سمت پشتیبانی از هم نوع، سوق داده می شود. بررسی این موضوع، هدف تحقیقات فراوانی من جمله تحقیقاتی با مرکزیت دانشگاه هاروارد بوده که در آن نشان داده شده است افزایش سطح اکسی توسین باعث بهبود عملکرد فردی و اجتماعی افراد جامعه می گردد.
در شرایط استرس و بحران و بر اثر ترشح این هورمون، افراد جامعه دوست دارند بجای خلوت نشینی و تنهایی در جمع حضور داشته باشند و از آلام خود و دیگران بکاهند. تمایل به شراکت در غم و حتی بغل کردن و ابراز احساسات نیز از تبعات ترشح هورمون اکسی توسین است.
در بلایای طبیعی اخیر، یک استرس و فشار بیرونی ناشی از مرگ و آوارگی هموطنان کشور باعث ترشح اکسی توسین در تک تک افراد جامعه شد. پخش تصاویر و فیلم هایی که انتشار آن در رسانه های رسمی ممکن نبود، در شبکه های اجتماعی باعث شد مردم بدون واسطه با عمق فاجعه و مشکلات هموطنان خود مواجه گردند. این تصاویر و ناراحتی ناشی از مرگ و آوارگی هموطنان باعث شد در وجود تک تک افراد جامعه زلزله ی اکسی توسین رخ دهد.
عامل دیگر افزایش سطح این هورمون در این شرایط، شبیه سازی شرایط بلایای طبیعی بود. هر فردی به این فکر می کرد که اگر این زلزله در منطقه محل سکونت خودش رخ می داد، چه اتفاقی برای خود و خانواده اش می افتاد. همین تفکر و آثار ناشی از آن نیز باعث ترشح بیشتر اکسی توسین در بدن افراد می گردد.
ترشح اکسی توسین شاید تنها عامل افزایش نوع دوستی و همیاری شهروندان در هنگام بلایا نباشد اما یکی از عوامل ناشناخته و مرموزی است که مانند نخ تسبیح، شهروندان را حول یک موقعیت اجتماعی گردهم می آورد.
نویسنده: سید محمد هادی موسوی
جهت دریافت مجله های روانشناسی بهروان اینجا کلیک کنید.