در پس جراحی هوش…
در پس جراحی هوش…
هوش مقوله ای قابل رویت یا احساس شدنی نیست، بلکه یک صفت فرضی و یک مفهوم انتزاعی و مجرد است و آثار آن مورد مطالعه قرار می گیرد. پس ممکن است در برخی از موارد با تعاریف دیگر مترادف برداشت شود. از آن سو، در ادامه به تفاوت هایی از این دست اشاره می شود.
هوش و تفکر
هوش تغییر پذیر نیست اما تفکر تغییر پذیر است. هوش تا حدودی ژنتیکی است اما تفکر ژنتیکی نیست. هوش مهارت نیست اما تفکر مهارتی قابل آموزش است. هوش کیفیت و قابلیت توانایی حل مسئله است اما تفکر، پتانسیل دانستن برای حل مسائل روزمره است. در کل تفکر، توانایی یافتن راه حل برای مشکل است اما هوش، سرعت ذهن است.
هوش و عقل
هوش روابط بین پدیده ها را درک می کند در حالی که کاری به خوب و بد آن ندارد ولی عقل ضمن درک این روابط، خوب و بد آنها را نیز تشخیص می دهد. هوش، زیرکی، آگاهی و شعور است و عقل، دریافتن، فهمیدن و نیروی ادراک است، پس می توان گفت هوش مرتبه ای از حوزه کارکردی عقل به شمار می رود و به عبارتی عقل را می توان فراتر از هوش دانست.
هوش و استعداد
برای درک نسبی تفاوت هوش و استعداد کافی است افراد مختلفی را با ضریت هوشی مشابه در شرایط و موقعیت یکسانی در معرض کسب یک مهارت خاص قرار دهیم. در این صورت متوجه خواهیم شد که این افراد از نظر کیفیت کسب آن مهارت تفاوت هایی خواهند داشت. در واقع استعداد، میزان نسبی پیشرفت فرد در یک فعالیت خاص را تعیین می کند اما هوش توانایی یادگیری و کاربرد مهارت های لازم برای سازگاری با نیازهای فرهنگ و محیط فرد و نیز توانایی حل مسئله، و استعداد، عبارت است از قابلیت و توانایی خاص در یادگیری همراه با بروز قابلیت شخصی و انجام ماهرانۀ یک کار خاص.
خرد و هوش
خرد به معنای توانایی در اختیار قضاوت درست و عادلانه و با کیفیت است و برای تصاحب این توانایی بیش از همه کسب دانش، تجربۀ زندگی و صداقت و شهامت نیاز است. اما هوش به معنای سرعت در محاسبات و به دست آوردن نتیجۀ مورد انتظار در کمترین زمان ممکن است.
هوش و حافظه
هوش عبارت است از توانایی یکپارچه فرد در عمل کردن عامیانه، تفکر منطقی و توانایی کنار آمدن با محیط به گونه ای مؤثر، اما حافظه فرایندی ذهنی است که شامل مراحل رمزگردانی، اندوزش و بازیابی اطلاعات است.
هوش و خلاقیت
هوش و خلاقیت با هم تفاوت هایی دارند. لزوماً هر انسان باهوشی خلاق نیست. افرادی که هوش پایین تر از متوسط دارند نمی توانند خلاق باشند؛ در واقع هوش یکی از پیش نیازهای خلاقیت است.
اکنون می توان جهت کامل شدن مبحث هوش، به بررسی آن در رویکردهای مختلف روانشناسی پرداخت. مفهوم هوش چندان در مکاتب مختلف مورد پذیرش قرار نگرفت. تنها چند رویکرد به تبیین و تشریح آن پرداختند که در ادامه آن ها را بررسی خواهیم کرد.
هوش از دیدگاه رفتارگرایی
از دیدگاه رفتارگرایی شاید جامع ترین تعریف در زمینۀ هوش را ثورندایک داشته باشد. وی فعالیت های هوشی را در سه گروه جای داده است:
- هوش عینی
- هوش انتزاعی
- هوش اجتماعی
به نظر وی، هوش، استعداد یادگیری و مورد استفاده قرار دادن آموخته ها در سازگاری با اوضاع تازه و حل مسائل جدید است و به عبارت دیگر، هوش قابلیت تغییر یا انعطاف در سازگاری است. وی معتقد است که هوش ترکیب استعداد‌های اولی ذهنی است. استعدادهایی مانند فهمیدن معانی الفاظ، تصور و تجسم روابط مکانی، استعداد مکانی و استعداد یادآوری.
هوش از دیدگاه شناختی
ژان پیاژه روانشناس سوئیسی اولین بار در حین کار در آزمایشگاه به هوش و رشد هوشی علاقه مند شد. او خیلی علاقه داشت بداند چرا بعضی از کودکان به آزمون هوش بینه پاسخ اشتباه می دهند. وی معتقد بود برای درک ماهیت هوش باید در دو بُعد تحقیق کرد:
- مانند بینه باید عملکرد یا رفتار فرد را به دقت مشاهده کرد.
- بررسی کرد که چرا آن رفتار را انجام می دهد.
از دیدگاه پیاژه، هوش عبارت است از توانایی ایجاد کنش متقابل و کارا با محیط. زیرا محیط هر فرد وضعیت خاصی بر او تحمیل می کند و در نتیجه رشد شناخت هر فرد محدود به فرایند‌های عام رشد ذهن و محدود به تجارب خاص اوست.
هوش از دیدگاه انسان گرایی
از منظر انسان گرایی، هوش به عنوان نشانگر قابلیت ذهنی برای انجام امور مشخص، چندان ارزشمند به نظر نمی رسد. به نوعی همان نقد ناشی از تبعیض فرهنگی به این مقوله وارد است. انسان گرایی با تجارب اصیل نوع انسان به عنوان یک اشتراک جهانی مرتبط است. بنابراین مرزهای جغرافیایی و فرهنگی و آنچه که محصول آنهاست در این نگرش فاقد اصالت هستند.
هوش از دیدگاه فرهنگی-اجتماعی
درست در نقطۀ مقابل، رویکرد فرهنگی-اجتماعی است که معتقد است ساختار اجتماعی و فرهنگی در هر برش جغرافیایی است که ادراک، شیوۀ پردازش و رفتار فرد را متمایز می سازد. آنچنان که فروم تأکید می کند بعضی مفاهیم در برخی فرهنگ ها مطلقاً غیرقابل اندیشیدن هستند. یعنی اگر چه مواد آن ها در ناهشیار گونۀ انسان وجود دارد اما فرهنگ یک جامعه ممکن است مسیر ورود این مفاهیم از ناهشیار به آگاهی هشیار را مسدود کند. حال این سؤال پیش می آید که انواع هوش کدام است؟
با توجه به نظرات هوارد گاردنر، هوش های چندگانه هفت راه مختلف برای نشان دادن قابلیت فکری هستند که یک به یک آن ها را مورد بررسی قرار می دهیم:
هوش دیداری- فضایی
این نوع هوش توانایی و قدرت درک پدیده های بصری است. افراد دارای این نوع هوش، گرایش دارند که با تصاویر فکر کنند و برای به دست آوردن اطلاعات، نیاز دارند یک تصویر ذهنی واضح ایجاد کنند. آن ها از نگاه کردن به نقشه ها، نمودارها، تصاویر، ویدئو و فیلم خوششان می آید. مهارت های آن ها شامل موارد زیر است: حس جهت شناسی خوب، طراحی، نقاشی، ساختن استعاره ها و تمثیل های تصویری (احتمالاً از طریق هنرهای تجسمی)، دستکاری کردن تصاویر، ساختن پازل، خواندن، نوشتن، درک نمودارها و شکل ها، ساختن، تعمیر کردن و طراحی وسایل عملی، تفسیر تصاویر دیداری.
شغل‌های مناسب برای این افراد عبارتند از: دریانورد، مجسمه ساز، هنرمند تجسمی، مخترع، کاشف، معمار، طراح داخلی، مکانیک، مهندس.
هوش منطقی- ریاضی
هوش منطقی-ریاضی یعنی توانایی استفاده از استدلال، منطق و اعداد. این یادگیرنده ها به صورت مفهومی با استفاده از الگوهای عددی و منطقی فکر می کنند و از این طریق بین اطلاعات مختلف رابطه برقرار می کنند. آن ها همواره در مورد دنیای اطرافشان کنجکاوند، سؤال های زیادی می پرسند و دوست دارند آزمایش کنند.
مهارت های آنها شامل این موارد می‌شود: مسئله حل کردن، تقسیم بندی و طبقه بندی اطلاعات، کار کردن با مفاهیم انتزاعی برای درک رابطه شان با یکدیگر، به کاربردن زنجیرۀ طولانی از استدلال ها برای پیشرفت، انجام آزمایش های کنترل شده، سؤال و کنجکاوی در پدیده های طبیعی، انجام محاسبات پیچیدۀ ریاضی، کار کردن با شکل های هندسی.
رشته های شغلی مورد علاقۀ آن ها عبارتند از: دانشمند، مهندس، برنامه نویس کامپیوتر، پژوهشگر، حسابدار، ریاضی دان.
هوش کلامی- زبانی
افراد با گرایش به این نوع هوش توانایی استفاده از کلمات و زبان را دارند. این یادگیرنده ها مهارت های شنیداری تکامل یافته ای دارند و معمولاً سخنوران برجسته ای هستند. آن ها به جای تصاویر، با کلمات فکر می کنند.
مهارت‌های آن ها شامل موارد زیر می شود: گوش دادن، حرف زدن، قصه گویی، توضیح دادن، تدریس، استفاده از طنز، درک قالب و معنی کلمه ها، یادآوری اطلاعات، قانع کردن دیگران به پذیرفتن نقطه نظر آن ها، تحلیل کاربرد زبان.
شغل های مناسب برای آن ها عبارتند از: شاعر، روزنامه نگار، نویسنده، معلم، وکیل، سیاستمدار، مترجم.
هوش بدنی- فیزیکی
این هوش یعنی توانایی کنترل ماهرانۀ حرکات بدن و استفاده از اشیا. این یادگیرنده ها خودشان را از طریق حرکت بیان می کنند. آنها درک خوبی از حس تعادل و هماهنگی دست و چشم دارند (به عنوان مثال در بازی با توپ یا استفاده از تیرهای تعادل مهارت دارند) آن ها از طریق تعامل با فضای اطرافشان قادر به یادآوری و فرآوری اطلاعات هستند.
مهارت های آنها شامل این موارد می شود: رقص، هماهنگی بدنی، ورزش، استفاده از زبان بدن، صنایع دستی، هنرپیشگی، تقلید حرکات، استفاده از دست هایشان برای ساختن یا خلق کردن، ابراز احساسات از طریق بدن.
شغل های مورد علاقۀ آن ها عبارتند از: ورزشکار، معلم تربیت بدنی، رقصنده، هنر پیشه، آتشنشان، صنعتگر.
هوش موسیقیایی
افراد با گرایش به این نوع هوش یعنی توانایی تولید و درک موسیقی. این یادگیرنده های متمایل به موسیقی با استفاده از صداها، ریتم ها و الگوهای موسیقی فکر می کنند. آن ها بلافاصله چه با تعریف و چه با انتقاد، به موسیقی عکس العمل نشان می دهند. خیلی از این یادگیرنده ها بسیار به صداهای محیطی (مانند صدای اطرافمان) حساس هستند.
مهارت های آن ها شامل موارد زیر می شود: آواز خواندن، سوت زدن، نواختن آلات موسیقی، تشخیص الگوهای آهنگین، آهنگ سازی، به یاد آوردن ملودی ها، درک ساختار و ریتم موسیقی.
شغل های مناسب برای آن ها عبارتند از: موسیقی دان، خواننده، آهنگ‌ساز.
هوش درون فردی
یعنی توانایی ارتباط برقرار کردن و فهم دیگران. این یادگیرنده ها سعی می کنند چیزها را از نقطه نظر آدم‌های دیگر ببینند تا بفهمند آن ها چگونه می اندیشند و احساس می کنند. آنها معمولاً توانایی خارق العاده‌ای در درک احساسات، مقاصد و انگیزه ها دارند. آنها سازمان دهنده های خیلی خوبی هستند، هرچند بعضی وقت ها به دخالت متوسل می شوند. آن ها معمولاً سعی می کنند در گروه آرامش را برقرار کنند و همکاری را تشویق نمایند. آن ها هم از مهارت های کلامی (مانند حرف زدن) و هم مهارت های غیرکلامی (مانند تماس چشمی، زبان بدن) استفاده می کنند تا کانال های ارتباطی با دیگران برقرار کنند.
مهارت‌های آن ها شامل موارد زیر می شود: دیدن مسائل از نقطه نظر دیگران (نقطه نظر دوگانه)، گوش کردن، همدلی، درک خلق و احساسات دیگران، مشورت، همکاری با گروه، توجه به خلق و خو، انگیزه ها و نیت های مردم، رابطه برقرار کردن چه از طریق کلامی چه غیرکلامی، اعتماد سازی، حل و فصل آرام درگیری ها، برقراری روابط مثبت با دیگر مردم.
شغل های مناسب برای آن ها عبارتند از: مشاور، فروشنده، سیاستمدار، تاجر.
هوش برون فردی (فرافردی)
این هوش یعنی توانایی درک خود و آگاه بودن از حالت درونی خود. این یادگیرنده ها سعی می کنند احساسات درونی، رؤیاها، روابط با دیگران و نقاط ضعف و قوت خود را درک کنند.
مهارت های آن ها شامل موارد زیر می شود: تشخیص نقاط ضعف و قوت خود، درک و بررسی خود، آگاهی از احساسات درونی، تمایلات و رؤیاها، ارزیابی الگوهای فکری خود، با خود استدلال و فکر کردن، درک نقش خود در روابط با دیگران.
مسیرهای شغلی ممکن برای آن ها عبارتند از: پژوهشگر، نظریه پرداز، فیلسوف.
در ادامه، به دیگر انواع هوش می پردازیم که محققین آن ها را بررسی کرده اند.
هوش منطقی
همان هوش عقلی یا هوش ریاضی است که در مدارس، ما را با آن می سنجیدند. اما انسان هایی را می توانیم مثال بزنیم که در دانشگاه معدل بالایی داشتند، اما در زندگی خانوادگی یا کاری شکست خوردند. پس هوش عقلی لازم است، اما کافی نیست.
هوش هیجانی
به معنای توانایی مدیریت کردن هیجانات خود و دیگران. به عنوان مثال در اداره ای هستید که کارمند با ارباب رجوع مشغول دعواست. بعد از دعوا نوبت به شما می رسد. آن کارمند با لحنی عصبانی به شما می گوید: «کارتون چیه». این کارمند هوش هیجانی پایینی دارد. هوش هیجانی با تمرین و تکرار قابلیت ارتقا دارد.
هوش سیاسی
هوش سیاسی که بهتر است آن را به هوش تدبیری ترجمه کنیم، و معنا و مفهوم آن این است که بدانیم در مقابل هر فرد بهترین نوع رفتار چه باید باشد. تشخیص تفاوت میان افراد و به کارگیری بهترین شیوۀ عملکرد برای نزدیک شدن به آن ها، هوش تدبیری؛ یعنی هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.
هوش معنوی
هوش معنوی به انسان بودن ما، صداقت داشتن ما و سالم بودن اخلاق ما می پردازد. هوش معنوی یعنی خودمان را نانوایی فرض کنیم که قرار نیست نان سوخته دست مردم بدهیم.
هوش مدیریتی
به ما یاد آور می شود برای موفقیت در زندگی شخصی و کسب و کار باید بتوانیم بر خودمان مدیریت قوی داشته باشیم و به عبارتی روی خودمان که ارزشمندترین داراییمان است سرمایه گذاری کنیم، و برای این مهم، ۵ هوش را با نگاه جامعیت نگری به کار گیریم. از آنجایی که هوش حاصل تعامل بهینه در نیم‌کره های مغز است که به تفکر و … می پردازد، می توان این گونه پاسخ داد که هر موضوعی که در تفکر اختلال ایجاد می کند، اختلال مربوط به هوش است. این اختلالات عبارتند از:
کم توانی ذهنی
کم توانی ذهنی احتمالاً نخستین اختلالی است که در ارتباط با هوش به ذهن متبادر می شود و خود می تواند با گستره ای از اختلالات دیگر مانند سندروم داون همراه باشد. اگر شما «ناتوانی ذهن» را در جست و جوگر گوگل جست و جو کنید، یکی از نخستین واژه های همراه آن «اختلالات یادگیری» خواهد بود. حال آنکه امروزه می دانیم اگرچه نقص در برخی مواد آزمون های سنجش هوش مانند وکسلر می‌تواند سرنخی از وجود یک اختلال یادگیری به ما بدهد اما این رابطه هرگز یک رابطۀ علّی نیست و باید افراد دارای اختلال یادگیری را با تأکید از افراد با بهرۀ هوشی پایین جدا در نظر گرفت.
از سویی دیگر، پیوستار پژوهش های متعدد از ارتباط مثبت بین نمرات هوش و اختلال دو قطبی حمایت می کنند. همچنین در سال های اخیر، بررسی رابطه بین بهرۀ هوشی بالا و اسکیزوفرنی، خلاقیت و هنر نیز بیش از گذشته مورد علاقۀ پژوهشگران قرار گرفته است. درحالی که شاید تأکید بر هوش های چندگانه بیش از عامل عمومی که توسط آزمون های هوش اندازه‌گیری می شود منطقی باشد.
نویسنده: باران مرادی، الهام جوزی، آتنا سالاری
جهت خرید شماره هوش مجله روانشناسی بهروان اینجا کلیک کنید.
